در ستایش صدقات پنهان و آشکار 

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. یکصد و هشتاد و چهارمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در ستایش صدقات پنهان و آشکار» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿۲۷۱بقره﴾

اگر صدقات و بخشش‌های خود را بر مردمان آشکار کنید چه بسیار نیکوست اما اگر آن صدقات را پنهان و نیازمندان رسانید برای شما نیکوتر است وخداوند به سبب این رفتار بدیها و کارهای زشت شما را می‌پوشاند و خداوند به آنچه می‌کنید آگاه است. 

چه خوش است عطا و بخشش و صدقات اگر چه آشکار باشد زیرا آن آشکاری خود نوعی امر به معروف است و آن صدقات نیاز کسانی را برمی‌آورد و دلهایی را شاد می‌کند اما چون اکثر آدمیان شوق به خودنمایی دارند و ممکن است آشکار دادن صدقات ایشان را به غرور و عجب بکشاند یا گیرندگان را شرمسار گرداند از این رو اگر صدقات را پنهان از چشم دیگران به نیازمندان دهند برای ایشان بهتر است. 

و این پنهانی دو نوع است: یکی آنکه بخشنده دور از چشم دیگران صدقه می‌دهد اما گیرنده صدقه از آن با خبر است و یکی دیگر آنکه هم دیگران بی‌خبرند و هم گیرنده بی‌خبر است که این عطا را که می‌کند و این نوع دوم اشرف و اتم صدقات است تا موجب عُجب دهنده و شرمندگی گیرنده صدقات نیز نشود و این گونه بخشش علاوه بر پاداشی که خداوند برای صدقات معین فرموده، که اگر صدقه‌ای بدهید خداوند ده برابر آن را به شما باز می‌دهد، همچنین موجب بخشش گناهان عطا کنند صدقات می‌گردد و آنچه مایه دلخوشی است این است که اگر هیچ کس از ماجرا با خبر نشود خداوند به آنچه مردمان می‌کنند داناست. 

در دنیای امروز بهتر است که صدقات نظام و ساختار پیدا کند و نیازمندان در گرفتن صدقات با دهنده روبه رو نباشند بلکه سازمانی متعهد این شود که صدقاتی را از ثروتمندان بستاند و با مقررات خاص خرج نیازمندان کند یا از طریق ایجاد کار و اشتغالات سودمند ایشان را از نیازمندی به در آورد که نقطه کمال این است. با اینهمه اگر تامین اجتماعی کاملی هم در جامعه باشد باز صدقه دادن آشکار و پنهان نیز گاه گاه ضرورت می‌یابد و کاری پسندیده است. 

چه بسیار صدقاتی که مردم می‌پردازند به حقیقت حق آن نیازمندان است که به ایشان ادا می‌شود و شاید بدین نگاه است که خداوند صدقات را زکاة خوانده یعنی آنچه موجب پاکی مال می‌شود به تعبیر امروز می‌توان گفت زکات نوعی پولشویی عادلانه و پسندیده است بر خلاف پولشویی‌ها که دزدان و غارتگران اموال جامعه می‌کنند که آن مکر و حیله‌ای است برای تسهیل در استفاده از اموال حرام خویش. 

در قرآن دو بار (یکی آیه 25 از سوره معارج و دیگری آیه 19 از سوره ذاریات) در صفات اهل ایمان آمده است که ایشان در اموالشان حقی برا سائل و محروم قائلند و آنچه را صدقه می‌دهند حق آن نیازمندان می‌دانند.

هدف نهایی از زکات و صدقات و خیرات و مبرّات این است که در جامعه، کودک خردسالی گدایی نکند و وامداری به سبب ناتوانی در ادای دین به زندان نیفتد و یتیمی بی‌سرپرست و محروم نماند و زنی به سختی نیفتد و دانشجوی مستعدی به سبب فقر از تحصیلات عالی محروم نشود و پدری شرمنده روی همسر و کودکان خود نباشد و حاد‌ثه‌ای ناگوار بنیاد زندگی خانواری را ویران نکند و تدبیری اتخاذ شود که همه مردم از حداقل زندگی شایسته و رفاه برخوردار باشند و این بر عهده دولت است که با تاسیس یک نظام تامین اجتماعی همه این نیازها را برآورده کند و بار آن را بر دوش افراد مرفّه جامعه بگذارد.